gipuzkoakultura.net
Bilbon jaio zen 1864an, eta Espainiako 98ko belaunaldia deritzaneko maisu eta pertsonaia ezagunenetarikoa izan zen. Filosofia eta letretako ikasketak egin zituen Madrilgo Unibertsitatean eta doktore titulua, bikain kalifikatua, lortu zuen Crítica del problema sobre el origen y prehistoria de la raza vasca (1884) izeneko tesiarekin. 1891n Concha Lizarragarekin ezkondu zen, eta, urte berean, Salamancako Unibertsitateko greziera hizkuntza eta literaturako katedra irabazi zuen. Unibertsitate horretako errektore izendatu zuten 1901ean eta 1914an, Alfontso XIII.aren aurka idatzi zuen artikulu baten ondorioz, kargua kendu zioten. Geroago, 1921ean, unibertsitateko errektoreorde eta letretako fakultateko dekano izendatu zuten.
Horretan ziharduela, Primo de Riverari aurka egiteagatik Fuerteventurara erbesteratu zuten 1924an. Uharte horretatik ihes egin eta gero Hendaian bizi izan zen, 1930ean Espainiara itzuli zen arte. Han, Gorte Konstituziogileetako diputatu hautatua izan zen eta, 1934an, Unibertsitateko biziarteko errektore izendatua. 1936an, altxatutako militarren aldeko agertu zenez, Errepublikako gobernuak kargutik kendu zuen, eta Gobernu frankistak berriz, kargura bihurtu zuen; baina 1936ko urrian, jende aurrean eta Francisco Francoren emaztea bertan zela, Millán Astray generalarekin liskar sonatu bat izan ondoren, ostera kargutik kendu eta etxean atxiloturik eduki zuten. Handik aste batzuetara hil zen.
Unamunoren obran bada saioa eta poesia, baita nobela eta antzerkia ere, eta, filosofo bete-betea zenik ezin esan den arren, bere obra guztia filosofia sakonez betea da. Haren bitalismo existentzialista, Sören Kierkegaarden eragin handia duena, fedetik baino gehiago zalantzatik dator, eta espirituaren eta adimenaren, existentziaren eta pentsamenduaren arteko gatazka etengabean du adierazpide. Era guztietako bere lan ugarien muinean beti daude Unamunoren pentsamenduko bi gai oinarrizkook: gizakiaren, hots, existentziaren eta hilezkortasunaren arazoa eta Espainiaren arazoa.
Esan dezagun, labur biltzeko, Unamunoren lana eta bizitza garai hartako espainiar humanistarik handienaren lekukotasuna direla. Unamunok, argi eta modu aski lirikoan, kristautasunaren zentzu tragiko guztiz pertsonala, kezkaz beteriko mistika, adierazten du, eta eragin handia izan zuen bere denboran.
